Ontwerpend Onderzoek

'Werklandschappen in Transitie' is een ontwerpend onderzoek traject naar zes bedrijventerreinen in de Zaanstreek, een initiatief van de provincie Noord-Holland en de gemeente Zaanstad.

Optimalisatie, intensivering en verduurzaming van bedrijventerreinen is onvermijdelijk om geschikte ruimte te maken voor urgente transities. Er is al heel veel onderzoek gedaan naar dit onderwerp, inclusief ontwerpend onderzoek, maar de conclusie luidt nog steeds: we zijn er nog niet. Het blijft onduidelijk wat we met werklandschappen willen bereiken, hoe de ruimtelijke impact van transities eruit ziet en wat we daaraan (nu al) kunnen doen.

Vereniging Deltametropool organiseerde in samenwerking met Provincie Noord-Holland en de gemeente Zaanstad een ontwerpend onderzoek naar vijf transitieopgaven in bedrijventerreinen. In de eerste fase van dit onderzoek zijn de condities van bedrijventerreinen in de Provincie Noord-Holland in kaart gebracht. De vijf transities, biodiversiteit, klimaatadaptatie, circulaire economie, ruimtelijke kwaliteit en duurzame energie, vragen allemaal om gerichte sturing en investering. Het categoriseren van bedrijventerreinen helpt om de kansen van die transities in verschillende gebieden te begrijpen.

Hoe kunnen overheden ook op bedrijventerreinen aan de slag met de transitieopgaven?

De ontwerpende onderzoeken, uitgevoerd door Buro Moon, OTO, Bura en Bright, voegen een ruimtelijke verfijning toe, door hele specifieke plekken aan te wijzen als strategische startpunten voor verduurzaming. Aangezien soortgelijke plekken ook op andere terreinen voorkomen, is het interessant om de mogelijkheden voor het herhalen en opschalen van deze inzichten te verkennen. Het is daarbij essentieel om in gesprek te gaan met belanghebbenden op deze verschillende terreinen, de urgentie van de uit te voeren transities te benadrukken en samen te onderzoeken waar gerichte kansen liggen voor de nodige veranderingen op bedrijventerreinen. Daarnaast is het belangrijk dat gemeenten een regierol nemen in dit proces.

Verduurzaming zal vragen om nóg efficiënter ruimtegebruik. De ontwerpende onderzoeken brengen mogelijkheden voor meervoudig ruimtegebruik aan het licht. Uitwisseling en samenwerking tussen partijen kan voordelen opleveren. Het verder toetsen van deze mogelijkheden in samenwerking met lokale partijen is een logische volgende stap.

Een nieuwe aanpak voor bedrijventerreinen vergt een nieuwe visie op regionaal en nationaal niveau, nieuwe management arrangementen en een nieuwe blik op welke ruimtelijke ingrepen het beste kunnen bijdragen aan noodzakelijke transities.

Wat heeft dit onderzoek ons gebracht?

Het onderzoek biedt nieuwe perspectieven op bedrijventerreinen in transitie, met aandacht voor lokale en regionale schaal. De combinatie van data-analyse, ontwerpend onderzoek en kennisuitwisseling heeft kansen gecreëerd voor het aanpakken van de vijf transities. Het is duidelijk dat het gesprek voortgezet zal moeten worden. De uitkomsten van het onderzoek zijn namelijk niet eenduidig, maar het proces heeft wel verbindingen gelegd tussen de betrokken partijen, en het gesprek over de transities en mogelijke oplossingen op gang gebracht.

De ruimtelijk-economische profilering van bedrijventerreinen, in een aantal typen met een specifieke betekenis in transities, helpt bij het scherpstellen van opgaven en oplossingen, en bij het prioriteren van ingrepen. Deze profilering kan gebruikt worden als een hulpmiddel om te begrijpen hoe de verschillende bedrijventerreinen een actieve rol kunnen spelen voor de vijf transities. Zo kan een bedrijventerrein belangrijk zijn voor het circulaire ecosysteem van de toekomst en een andere rol spelen in de verbetering van de kwaliteit in zijn directe omgeving. Deze profilering is dynamisch en vereist voortdurende evaluatie van indicatoren. In deze fase zijn bedrijventerreinen op basis van nieuwe kwalitatieve indicatoren geanalyseerd, wat ruimte biedt voor participatie van overheden.

Het opschalen van lokale oplossingen vereist maatwerk en de betrokkenheid van ondernemers en ontwikkelaars is cruciaal voor effectieve uitvoeringsstrategieën.

Wat is een wenselijk vervolg voor dit onderzoek?

Er zijn verschillende manieren om verder te bouwen op dit onderzoek, zoals door te reflecteren op de resultaten met andere overheidsinstanties, en het verkennen van samenwerkingsmogelijkheden. Om verder inzicht te krijgen in de rol die de bedrijventerreinen in Nederland kunnen spelen in de verschillende transities, is het belangrijk om de aanpak van dit onderzoek te herhalen en aan te scherpen. Op deze manier, kan de analyse verbeterd worden en kunnen de typologieën aangescherpt worden, om zo ontwikkelkansen in heel Nederland te identificeren. Hierbij kunnen experts, ontwerpteams en lokale ondernemers betrokken worden. Dit kan helpen bij het identificeren van kansen, obstakels, en mogelijke ‘non-regret’ ingrepen. Ontwerpend onderzoek kan dienen als basis voor bestuurlijke gesprekken en communicatie tussen verschillende lagen van de overheid.

Samenwerking met lokale ondernemers op bedrijventerreinen biedt kansen voor lokale oplossingen en stimuleert bottom-up initiatieven. Het breder communiceren van dit onderzoek kan ook een manier zijn om de aandacht voor duurzaamheid en ruimtelijke kwaliteit te vergroten, en om inspraak van betrokkenen te waarborgen.