Waarden-vol ontwerpen en ontwikkelen

Het onafhankelijke kennis- en innovatieplatform SSRO onderzoekt maatschappelijke en economische waardecreatie voor kansrijke locaties nabij drukke wegen in een stedelijke omgeving. Langs de A12 Den Haag-Zoetermeer en aan de A16 bij de Rotterdamse Oostflank zoeken we naar nieuwe manieren van (samen)werken aan gebieds- en infrastructuurontwikkeling.

Begin 2024 is het Kennis- en innovatieplatform SSRO van start gegaan. Hierin willen Vereniging Deltametropool, het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, het Deltas, Infrastructure and Mobility Initiative (DIMI) en de Leerstoel Gebiedsontwikkeling van de TU Delft komen tot nieuwe manieren van samenwerken tussen partijen.

Stakeholderwaarden en -ambities vormen de basis voor ontwerpend onderzoek en voor de opmaak van een ‘value case’.

Dit kan de opmaat zijn naar daadwerkelijke waarde(n)gerichte gebiedsontwikkeling met private en publieke investeringen.

Met diverse overheden experimenteren en innoveren we in werktrajecten voor welbepaalde locaties nabij drukke (ring)wegen binnen een sterk verdichte stedelijke omgeving. Hier brengen we het ontwikkelingspotentieel en de condities hiervoor in kaart, beeld en cijfers. De opgedane kennis en ervaringen delen we vervolgens met oog op toepassing elders in Nederland.

Brede welvaart en leefbaarheidseffecten zijn hierbij belangrijke noties, verbonden met een gezonde en toekomstbestendige leefomgeving.

Aanleiding om een werktraject op te starten is de zoektocht naar een meer harmonieuze en toekomstbestendige inpassing van mobiliteitsinfrastructuur in zijn leefomgeving in relatie tot (nieuwe) ruimtelijke opgaven. Verder kan de wens tot verbetering van de ruimtelijke en leefkwaliteit in het stedelijk gebied nabij snelwegen een drijfveer zijn, alsook de economische spin-off van bouw- en procesinnovaties bij toekomstige herontwikkeling.

Werktrajecten op A12 en A16

De A12- en spoorwegzone tussen Den Haag en Zoetermeer is de eerste casus die onder de loep wordt gelegd. Samen met de gemeenten Den Haag, Leidschendam-Voorburg en Zoetermeer wordt onderzocht hoe het mobiliteitssysteem op regionale schaal kan worden verbeterd, en worden op concrete uitwerklocaties ontwerpvisies en value cases ontwikkeld voor een beter samenspel tussen snelweg en stad.

Een tweede werktraject is gelijktijdig gestart voor de casus A16-Oostflank in samenwerking met de gemeente Rotterdam en Rijkswaterstaat. Dit werktraject is ingebed in de Internationale Architectuurbiënnale Rotterdam (IABR). De A16 tussen Van Brienenoordbrug en Terbregseplein is gelegen in de gebiedsontwikkeling Oostflank, waarvan de plannen (vastgesteld in december 2023) onder andere voorzien in 30.000 nieuwe woningen en een bijkomende oeververbinding. Het werktraject onderzoekt de betekenis die de snelweg kan vervullen in deze verdichtende stedelijke omgeving alsook de inrichting die daarbij past, mede in het licht van de mobiliteitstransitie. IABR staat hier in voor de begeleiding van het ontwerpend onderzoek.

Elk werktraject kent na de voorbereidende fase een gefaseerde aanpak met een waardendiscussie, ontwerpend onderzoek en waardebepaling van een voorkeursscenario voor een locatie. Dit moet uitmonden in een ontwikkelingsperspectief met zicht op bekostiging en een passende sturingswijze. Het platform onderzoekt tijdens de looptijd de mogelijkheden voor voortzetting van het proces na het experiment. Dit biedt andere gemeenten en regio’s ook de mogelijkheid om een eigen werktraject op te zetten, gebruikmakend van de ervaringen en kennis vanuit eerder gelopen trajecten.

De methoden en technieken die voor de werktrajecten worden gebruikt, zijn deels nieuw ontwikkeld dan wel bestaand maar binnen een andere en bredere context geplaatst.

De aanpak en procesopzet binnen het platform verschillen bewust van de bestaande MIRT-procedures en instrumenten als de maatschappelijke kosten-batenanalyses.

Tijdens de werktrajecten monitoren en evalueren we het concept van waarde(n)gericht ontwerpend ontwikkelen. Overkoepelend beoordelen we het proces en de toegepaste methoden/technieken op hun effectiviteit.

Het platform

Het ruimtelijk domein is een complex van sociale, technische, bestuurlijke aandachtsvelden en programmatische opgaven. Maar het kent, ondanks de concurrerende ruimteclaims, geen coherente en integrale waarden-gedreven aanpak. Partijen handelen veelal vanuit een sectoraal dan wel disciplinair kader, waarbij de staande organisatie primair gericht is op ‘going concern’: de uitvoering van eigenstandige activiteiten binnen bestaande sectorale constellaties. Een dergelijke oriëntatie staat de vernieuwing van de governance naar een meer integrale waarden-gedreven aanpak van opgaven in de weg. Bovendien staan overheden vooral in de rol van beleidsmaker en opdrachtgever, terwijl de uitvoering in handen van private partijen ligt.

Dit geldt niet in het minst voor de ring- en hoofdwegen bij (grote) steden. De leefbaarheid en de kwaliteit van de openbare ruimte staan hier onder druk vanwege het drukke verkeer. Tegelijkertijd ligt er een opgave voor woningbouw, verdichting en transformatie.

De afgelopen jaren zijn diverse studies en onderzoeken uitgevoerd in de context van stedelijke ontwikkeling en snelwegzones. Uit al deze studies wordt duidelijk dat anders kijken, denken en handelen noodzakelijk is om te komen tot een samenhangende aanpak van maatschappelijke opgaven.

Een publiek-privaat kennisplatform als SSRO kan daarin een kraamkamerfunctie vervullen, die complementair is met bestaande bestuurlijke tafels en procedures.

Het leent zich bij uitstek om een brug te slaan tussen de praktijk van kennisinstellingen, overheden, en bedrijfsleven.

Het platform verzorgt de opzet en inrichting van de werktrajecten. De TU Delft – als wetenschappelijke partner – richt zich op de methodologische aspecten van de werktrajecten, proces- en instrumentmonitoring en analyse van de resultaten. Vereniging Deltametropool organiseert en begeleidt de werktrajecten en ondersteunt de ontwerpbureaus bij de ruimtelijke vertaling van de integrale visies en ambities.