Terugblik webinars

De herwaardering van groen-blauw structuren

30 juni 2020

Sinds COVID-19 is een wandeling in het park of een fietstocht de stad uit weer een uitje. Zo herontdekken we de nabije groen-blauw structuren. Deze structuren zijn echter geen gegeven, maar het resultaat van zorgvuldige planning of beleid, gericht op het verbeteren van onze gezondheid. In twee webinars bespraken ons nieuwe lid, advies en Ingenieursbureau Sweco, en Vereniging Deltametropool de relatie tussen gezondheid en groen-blauw structuren, dit op de buurt- en regioschaal. Een korte terugblik.

Webinar 1 – gezonde buurt

U kunt de presentatie hier downloaden.

Tijdens de eerste webinar de gezonde buurt, op 17 juni, presenteerden Stefan te Vaarwerk (Sweco) en Anneke van Mispelaar (Bureau BUITEN) hun werk en inzichten met relatie tot groen-blauwe netwerken, recreatie en gezondheid met een focus op de buurt.

Als eerste kwam het Sweco project in Bergen aan bod. Een aantal jaar geleden begon Bergen met een lightrail project, als aanjager voor grootschalige stedelijke transformatie. Sweco Nederland werkte de openbare ruimte van twee gebieden, langs deze lightrail verder uit. Het project laat zien hoe verschillende opgaves: duurzame mobiliteit, wateropvang, biodiversiteit, … in de openbare ruimte kunnen worden samengebracht.

Sweco project Bergen Sweco project Bergen.

Sweco kwam met dit project tot een aantal belangrijke bevindingen en adviseerde:

— Koppel groen-blauwe en recreatieve opgaves aan toekomstige stedelijke infrastructurele opgaves, blijf niet monofunctioneel en niet alleen puur binnen het gebied.
— Zorg voor slimme multifunctionele oplossingen (sterke openbare ruimte) dit creëert waardering voor de openbare ruimte en zorgt dat hier niet stiekem plek vanaf wordt gesnoept voor bijvoorbeeld woningbouwontwikkelingen.
— Zorg voor biodiversiteit en zintuigelijke belevingen (waarde), deze waardering zorgt ervoor dat mensen het willen behouden.
— Openbare ruimte als startpunt voor ontwikkelingen en niet als sluitstuk. Ontwikkel de buitenruimte eerst en ontwikkel daarna pas het vastgoed.

De noodzakelijkheid van een goed ontworpen openbare ruimte is een onderwerp dat, in de huidige Corona tijd, sterk terug komt.

Anneke trapt haar reflectie af met de herinnering dat Nederlanders een grondwettelijk recht hebben op vrije tijdsbesteding en daarmee de overheid daarin dus een rol heeft te vervullen.
Verder benadrukt ze dat stadsbewoners steeds afhankelijker van de groen-blauwe structuren en openbare ruimte worden voor hun vrijetijdsbesteding, dit gezien tuinen en huizen steeds kleiner worden.
Waarom is wandelen zo belangrijk en hebben wij beweegvriendelijke steden nodig? Bewegen in de buitenlucht is het recept om gezond te zijn en blijven, na bijvoorbeeld 20 min lopen zit je weer vol met energie en creativiteit. Een goede strategie hiervoor is om vrije tijd multifunctioneel in te zetten, bijvoorbeeld op weg naar werk kunnen genieten van een aantrekkelijke omgeving. Niet alleen vanuit Corona oogpunt is de openbare ruimte belangrijk, dit zou de standaard van ons leven moeten zijn.

De voordelen van wandelen vanuit onderzoek UK Active en Wandelnet De voordelen van wandelen vanuit onderzoek UK Active en Wandelnet.

Beide sprekers beaamden: een belangrijk onderdeel om de gezonde stad te realiseren, is in netwerken denken: openbare ruimtes kunnen groen-blauwe, sociale, natuur, mobiliteits-, en andere netwerken koppelen tot een groter geheel. Een concreet voorbeeld zijn waterwegen, naast mobiliteit vormen deze de ruggegraat van groenstructuren, gezond stedelijk leven en langs het water ontstaan steeds vaker aantrekkelijke recreatieplekken.

Kunnen we deze positieve gezondheidseffecten ook vertalen in geld en benutten om in groen-blauw te investeren? We moeten er bewust van zijn dat er geen directe geldstroom loopt tussen gezondheid en het investeren in of beheren van groene gebieden. Indirect kan je berekenen hoeveel meer bewegen, daarmee langer gezond blijven en dus langer werken, bijdraagt aan ons bruto nationaal product. Dan kom je uit op hele grote bedragen. We snappen allemaal dit verband, maar helaas werkt de geldstroom niet zo.
Wat we wel kunnen doen is zoeken naar slimme manieren om groen en blauw aan te leggen zonder dat per se gezondheid het primaire doel is. Het Bergen voorbeeld laat zien dat je regenwater kan afwateren op gras. Zo wordt er bespaard in de rioolaanleg en geïnvesteerd in groen. Dus als je als ontwerper vanaf de start al goede en slimme oplossingen bedenkt, dan kan je de verstedelijking met recreatieve en gezondheidswensen combineren.

Sweco project Bergen Sweco project Bergen.

In de omgevingsvisies groeit het belang om groen-blauwe structuren mee te nemen. Hiermee inspireer je ook veel partijen om inventief te zijn in het omgaan met bijvoorbeeld hittestress of waterberging. De ambitie is vaak al aanwezig, echter in de uitwerking moeten er nog stappen worden gemaakt. De opgaven waar we voor staan zijn niet nieuw, we kunnen heel goed leren van het verleden en dit vertalen naar de toekomst. Deze lessen moeten we zeker meenemen in de komende omgevingsvisies.

We moeten ook de effecten van een gezonde buurt beter meetbaar maken om zo het belang beter aan te kunnen tonen. Er zijn bestaande normen zoals hoeveel vierkante meter groen er moet zijn per woning of persoon. Data is alles deze tijd, er zijn veel ontwikkelingen op dat gebied, bijvoorbeeld hoeveel mensen fietsen er en waar? Vanuit een ruimtelijk oogpunt kan er bijvoorbeeld gekeken worden naar de hoeveelheid bomen in relatie tot hittestress. Het bevindt zich allemaal nog in een beginstadium.

Enkele links naar bestaand onderzoek die werden genoemd tijdens de beide webinars:
Onderzoek van de groene stad naar de baten van groen
— De financiële baten van bomen op de omgeving kunnen tegenwoordig met i-Tree software gekwantificeerd worden
— Achterin Spot On staan ook tientallen onderbouwde feiten over de baten van landschap: gezondheid, productiviteit, vastgoed en welzijn
WUR onderzoek: Groei versus groen: Over de waarde van het stadsgroen in Amsterdam
Urban Insight reports (Sweco) over Mobility, Energie en Climate Action.

Conclusie

Het multifunctioneel maken van de openbare ruimte is een no-regret maatregel. Kijk hierbij verder dan de grens van je plangebied en toon lef door met nieuwe integrale ontwerpoplossingen te komen. We weten steeds beter wat we moeten meten en dat kan ons helpen om ook beslissers bewust van de bredere winsten te maken.
Betrek meerdere partijen in het ontwerpproces, luister naast opdrachtgevers en bestuurders ook naar stakeholders en formuleer gezamenlijk de bredere ambities in de omgevingsvisies.
Niemand is tegen gezondheid, echter formuleer het expliciet in je visies, dan kan in de uitwerking er ook niemand meer omheen.

 

Boswandelaars, foto: Vincent van den Hoven Boswandelaars, foto: Vincent van den Hoven.

Webinar 2 – gezonde regio

U kunt de presentatie hier bekijken.

Tijdens de tweede webinar de gezonde regio, op 24 juni, presenteerden Hans Heupink (Provincie Zuid-Holland), Enrico Moens (Sweco) en Anneke van Mispelaar (Bureau BUITEN) hun werk en inzichten met relatie tot groen-blauwe netwerken, groeiende gezondheidsuitdagingen, zoals bewegingsarmoede, hittegolven of vergrijzing op de regionale schaal.

De webinar begon met een presentatie van Hans Heupink over het Landschapspark in de Zuidvleugel, het grootstedelijk gebied van de provincie Zuid-Holland. Het is een landschapsvisie, over ruimtelijke kwaliteit, die gaat over gebruiks-, belevings- en toekomstwaarden en met als einddoel een brede welvaart. Daarbij is een aangename fysieke leefomgeving van een ontzettend belangrijk voor het welzijn van de bevolking. Op het moment is de woningbouw opgave de grote prioriteit in Zuid-Holland. Samen met de partners moet de provincie 210 000 woningen moeten een plek geven voor 2040. Het merendeel wordt gepland in bestaand stedelijk gebied, dicht bij stations en hoogwaardig openbaar vervoer.

Deze compacte stad visie moet samengaan met de ontwikkeling van een robuuste groen-blauwe structuur. Daarvoor biedt het Landschapspark Zuidvleugel een handelingsperspectief: het groen moet de stad in worden getrokken. Dragende landschappelijke structuren die hier een belangrijke rol in spelen, zijn de historische waterwegen. Een aantal Zuid-Hollandse voorbeelden zijn ontwikkelingen rondom de Rotte, de Nieuwe Maas en de Schie. Ze verbinden de stad met het omliggende landschap en het landschap word de stad binnengebracht. Er wordt daarbij niet alleen een koppeling met recreatie en natuur gemaakt, maar ook met andere opgaven als de klimaatadaptie, mobiliteits-, landbouw en energietransitie. Binnen het Landschapspark komen verschillende samenwerkingsvormen samen, bijvoorbeeld specifieke regio deals afgestemd op de lokale opgaven, en dit zowel binnen de regio als met het Rijk. Netwerk denken staat centraal.

 

Landschapspark Zuidvleugel Landschapspark Zuidvleugel. beeld: Marco Broekman c.s.

Enrico Moens start zijn reflectie vanuit de Sustainable Development Goals (SDGs). Steeds meer diverse partijen hanteren deze in de praktijk. Het is echter nog een zoektocht om deze goed te vertalen. Er zijn verschillende lagen te identificeren in de SDGs: ecologie, de mens en economie. De opgave is om de mens en economie goed te laten samenwerken, dit vanuit een ecologische basis. Echter in de praktijk vertrekken we al te vaak vanuit economie als basis. Groen-blauwe en kennis netwerken, zoals Deltaplan Biodiversiteit en Delta Programma Ruimtelijke Adaptatie, kunnen een belangrijke rol spelen in het veranderen van de mind set.

Een onderwerp dat nog vaak wordt onderschat in de gezonde stad is de klimaatverandering, en vanuit gezondsheidperspectief dan voornamelijk het Urban Heat Island-effect (UHI). Het aantal slachtoffers door hittegolven is aanzienlijk groter dan door andere natuurrampen. Echter de inrichting van onze gebouwen en gebieden is nog onvoldoende veerkrachtig voor een toename van deze hittegolven. Deze opgave is een mooi voorbeeld waarin sociale noden van mensen en fysieke structuren kunnen samenkomen. Er wordt hierbij dan ook steeds meer samengewerkt met de GGD en het RIVM om de gezonde leefomgeving te verbeteren.

Anneke van Mispelaar vult aan met andere concrete gezondheidsvraagstukken, zoals psychische gezondheid, het verkleinen van gezondheidsverschillen tussen bevolkingsgroepen en vergrijzing. De fysieke leefomgeving heeft een sterk effect op deze en speelt met name een rol vanuit preventie. Er waren in het verleden meerdere succesvolle preventieve maatregelen, zoals singels, toch is er op het moment weinig aandacht voor preventie als het gaat om de gezonde regio of de positieve invloed van de leefomgeving op gezondheidsbevordering.

Ambities gezonde fysieke leefomgeving. Uit Landelijke nota gezondheidsbeleid 2020-2024 Ambities gezonde fysieke leefomgeving. Uit Landelijke nota gezondheidsbeleid 2020-2024.

De top sector gezondheid en zorg heeft ook gekeken naar de gezonde leefomgeving en maakte een kennis- en innovatie agenda 2020-2023.  Hierin komt vooral naar voren: wat is een gezonde leefomgeving, hoe financier je dat en welke partijen hebben daar een rol in? Verder is er de landelijke nota gezondheidsbeleid, zijn er netwerken zoals Alles is Gezondheid, platformen zoals ruimte voor lopen en de natuurwaardeverkenner en veel lokale gezondheidsbeleid en -plannen. Echter er wordt ook nog veel langs elkaar heen gepraat en er moet dan ook een beter verbinding tussen het fysieke en het gezondheidsdomein worden ontwikkeld.

Conclusie

De sprekers gaven aan dat naast bekende partijen voor het landschap, zoals Staatsbosbeheer, voor het ruimtelijk domein de GGD, het Rode Kruis en RIVM mogelijke nieuwe partijen om aan deze gezondheidsopgave te werken. Daarbij is een verbreding van de kennis en een gezamenlijke taal noodzakelijk voor interactie van de verschillende netwerken. Zoals in de eerste webinar ook werd benoemd, kan data een belangrijke rol spelen voor kennisuitwisseling en voor het opstarten van een dialoog vanuit een gemeenschappelijk uitgangspunt.
Voor deze gezondheids opgave moet er ook de nodige m2 en m3 in een plangebied worden gereserveerd. Echter ruimte is schaars en door het slim koppelen met andere klimaatopgaven kan er extra ruimte voor het lokale gezondheids- en preventiebeleid komen. Hoewel het schuiven van geld tussen opgaven nog steeds lastig is: breng de baten of reductie van kosten, door een slimme koppeling, voor de verschillende opgaven in beeld. Dit als een basis voor een gesprek voor de herverdeling van de middelen. RIVM werkt aan een tool hiervoor met de ontwikkeling van de GroeneBatenPlanner.
Als laatste tip gaven de sprekers: maak het niet te groot. Denk wel regionaal, maar werk lokaal. Dans door de schaal heen en neem daarbij de nodige tijd. Een regionale kwaliteit komt door een gerichte, lokale, stap voor stap invulling.

terug naar boven terug naar boven