Getijdenpark Drechtsteden: meer dan bootjes en bevers

Op 13 juni organiseerden provincie Zuid-Holland, gemeente Dordrecht en Vereniging Deltametropool een werkbezoek en workshop met het getijdenpark Drechtsteden als voorbeelduitwerking van het Landschapspark Zuidvleugel.

De Drechtsteden hebben als pionier op het gebied van woonmilieus en parken in het getijdenlandschap veel te bieden aan andere regio’s in de Community of Practice. Tijdens de excursie bezoekt de community gerealiseerde en geplande voorbeelden. Hoewel de Drechtsteden graag uitgaan van lokaal initiatief, is de regio ook op zoek naar bredere coalities voor het delen van kennis en ontwikkelen van concepten. Tijdens de bijeenkomst kijkt men samen met o.a. de gemeenten Rotterdam en Gorinchem, Staatsbosbeheer en Rijkwaterstaat naar het ontwikkelen en verbinden van de oevers van de getijdenrivier. Uitwisseling met het Noordzeekanaalgebied ligt vanwege de opgaven ook voor de hand: natuurlijke oevers, woon-werk combinaties, circulaire economie en vervoer over water. Internationaal zijn Hamburg en Le Havre relevante voorbeelden.

De Drechtsteden in de Zuidvleugel

Ellen Kelder (gemeente Dordrecht) plaatst de ambities voor de groenblauwe structuur in het gebied in de context van de verstedelijkingsopgave, de uitdagingen van klimaatverandering en het verbeteren van het vestigingsklimaat. Belangrijke elementen in de ambitie zijn het vormen van twee nieuwe stadsparken, Dordwijkzone en Wantijzone, die als groene longen fungeren en de stad verbinden met de Biesbosch en het polderlandschap. Natuur, recreatie en sport zetten hier de toon. In de herontwikkeling van de Wantijzone is de omgang met de huidige maritieme industrie een belangrijk onderdeel, waarbij naar nieuwe combinaties wordt gezocht voor industrie en stedelijk wonen.

Stadswerven, Noordendijk en Plan Tij

De excursie leidt de groep van zo’n 30 deelnemers langs drie plekken. Stadswerven wordt een stedelijk milieu met gestapelde woningen en voorzieningen langs de kades met de kwaliteit van Hamburg Hafencity, ook een buitendijks gebied en bij uitstek Landschap als Vestigingsvoorwaarde. De uitdaging is hier de omgang met het getij van 80 cm en het intensieve scheepvaartverkeer. Tegelijk is dit ook een kwaliteit die toekomstige bewoners en bezoekers kunnen beleven in het Wervenpark, een oude scheepshelling die momenteel prachtig omgroeid is door wilde vegetatie. Er wordt gewerkt aan een innovatieve kademuur van geperst slib dat elders in Nederland wordt gebaggerd – een circulair maakproces vergelijkbaar met ‘rammed earth’. Dit materiaal mag eroderen en vormt zo een habitat voor getijdenatuur. Op de kop van De Staart is plaats voor een kunstwerk uit het programma River Art.

In Plan Tij zijn 96 woningen van een hoog segment gebouwd op palen in een ondergelopen polder, vroeger een sportveld, nu ook een habitat voor bevers. Deze gewilde huizen hebben steigers en directe watertoegang tot de Biesbosch. Hier zijn de bewoners gewend aan het “hoogwaterseizoen”.

In het plangebied Noordendijk, een oude scholenlocatie, wordt momenteel een aanbesteding gehouden voor de ontwikkeling van 70 woningen (ook in het hoge segment) in combinatie met zoetwater getijdennatuur. Ontwikkeling en beleving van deltanatuur zijn belangrijke randvoorwaarden waarop de plannen beoordeeld worden.

Workshops

Het middagprogramma na de lunch bestaat uit twee workshops, waarin actuele en toekomstige ontwikkelingen worden geïnventariseerd en gezocht wordt naar nieuwe coalities. Met de resultaten uit de verkenning Landschapspark Zuidvleugel leidt Ejsmund Hinborch namens Defacto Stedenbouw de eerste workshopronde in. De Merwede wordt als getijdenrivier gekenmerkt door grote contrasten, tussen hoog en laag water, tussen de rust van grienden en dijken en de dynamiek van de scheepvaart en maritieme industrie. Het eiland van Dordrecht heeft een groot buitendijks gebied, dat relatief hoog ligt, en een omdijkt stedelijk gebied met overstromingsrisico. In tegenstelling tot Stockholm, waar het water rustig en toegankelijk is, is het water in de Drechtsteden nog eerder een barrière dan een verbindend element. Bij de ontwikkeling van de rivier als getijdenpark zou aandacht moeten worden besteed aan:

• Maritieme karakter en erfgoed beter benutten en beleven
• Continue (fiets- en wandel)routes langs de oevers, verbinden van bijzondere plekken
• Rivier als verbindende i.p.v. scheidende ruimte (bruggen, veerponten etc.)
• Meer verblijfsplekken aan de rivier, beleven van getij

Zo ontstaat er een verhaallijn op basis van de kwaliteiten van de rivier en de oevers die losse ontwikkelingen overstijgt.

Frank Siewerts (gemeente Dordrecht) licht de aanvraag van de Drechtsteden voor een Regiodeal toe, met als onderwerp gebiedsontwikkeling van de Drechtoevers, waarbij het perspectief van de getijdenrivier kan functioneren als drager van de identiteit. Een actueel voorbeeld waar ontwerpbureau West8 binnenkort mee aan de slag gaat, is de ontwikkeling aan het Veerplein in Zwijndrecht met aansluiting op recreatieve routes van fiets en waterbus. Samenwerking van de verschillende gemeentes is nodig om het plan tot een succes te maken.

Onder leiding van Berry Gersonius (gemeente Dordrecht) worden vervolgens aan drie workshoptafels de verschillende polders van de Drechtsteden bekeken. Op grote tekeningen inventariseren en verbinden de deelnemers de initiatieven. Hierbij komen zowel maritieme transformaties aan bod, zoals optimalisering van de containerterminal die de congestie op de A15 moet verminderen en ontwikkeling van de terreinen van Merconkloos en Nedstaal, als ook nieuwe woonmilieus en voorzieningen. Men kijkt ook buiten de grenzen van de Drechtsteden: zo werkt Gorinchem aan herontwikkeling van de oevers van Merwede en Linge in combinatie met dijkverzwaring.

Een gedragen verhaal

De tweede workshopronde wordt ingeleid door Mechteld Oosterholt en Lenie Bouwman (gemeente Rotterdam) met het voorbeeld van Rivier als Getijdenpark Rotterdam. Bij de verdichtingsopgave van de stad vormt de rivier een cruciale buitenruimte voor de kwaliteit van het vestigingsklimaat. Een kernteam faciliteert, smeedt coalities, communiceert en deelt kennis. Het programma werkt aan brede doelen met concrete projecten, zonder bestuurlijke stuurgroep. Naast de Nieuwe Maas wordt ook gewerkt aan de Binnenstedelijke Rotte in programma Rivieroevers. In 2020 start de uitvoering bij het eiland Brienenoord, gekoppeld aan Feyenoord City en op termijn kan er gezwommen worden in de Rijnhaven. Het getijdenpark bij de Maashaven krijgt goede wijkverbindingen zodat Zuid kan genieten van betere leefkwaliteit.

Aan de workshoptafels wordt duidelijk dat één gedragen verhaallijn nodig is, van Rotterdam tot aan Gorinchem. Per thema (verstedelijking, mobiliteit, recreatie, natuur) kunnen specifieke coalities worden gevormd binnen de regio.

Marco van der Pluym (ontwerpbureau West8) concludeert dat het getijdenpark in de Drechtsteden een fantastisch concept is om natuur, recreatie en werk integraal te benaderen en te verbinden. In de complexiteit van opgaven is het goed om na te denken wat de pareltjes zijn, welke verbindingen kansrijk zijn en waar prioriteiten liggen voor gezamenlijke investeringen. Andere gebieden kunnen juist bewust met rust gelaten worden zodat de natuur er zijn gang kan gaan.

Paul Gerretsen (Vereniging Deltametropool) noemt het belang van concepten als het Getijdenpark voor het vestigingsklimaat en de noodzaak om hiermee te pionieren en experimenteren, ‘On The Spot’ dus, als vervolg op Blind Spot en Spot On.

Lees verder over de Community of Practice Landschap als Vestigingsvoorwaarde en het Landschapspark Zuidvleugel.