Door groen van en naar de stad

Hoe verbinden we stad en land beter met elkaar? En hoe kunnen we ervoor zorgen dat het stedelijke dichtbebouwde landschap goed verbonden is met het open (licht)(on)bebouwde landschap?

Op 1 juli zijn we met een groep van 17 mensen, bestaande uit ontwerpers, beleidsmakers bij de gemeenten Rotterdam en Midden-Delfland (en met input van de gemeente Schiedam), Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer, de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, de provincie Utrecht en de provincie Zuid-Holland er met de fiets op uit getrokken om te kijken naar hoe dit deel van het Landschapspark Zuidvleugel op dit moment tot de voordeuren reikt en denken we na over kansen en mogelijkheden om dit metropolitane landschap meer te versterken.

Er is bijvoorbeeld al veel werk verzet met betrekking tot de Rotte, en de verbinding die deze vormt tussen het stedelijke gebied en het Groene Hart. Voor de andere stadsrivier, de Schie, heeft de gemeente samen met de provincie, Staatsbosbeheer en diverse andere partijen een toekomstbeeld ontwikkeld. Er is echter nog geen programma voor het gebied uitgewerkt. Al lijkt de tijd nu wel meer te dringen, daar de vele transities tussen nu en 2050 ook een groot effect zullen hebben op de ruimtelijke ordening in dit gebied. Met name de grote woningbouwopgave werpt de vraag op wat al deze nieuwe bewoners zullen doen en of de connectie met het buiten stedelijke landschap sterk genoeg is en de nieuwe en bestaande bewoners kan stimuleren om gebruik te maken van het naastgelegen Bijzonder Provinciaal Landschap door het sterker bij de stad te betrekken.

Kortom, hoe gaan we door groen van en naar de stad?

We begonnen onze fietstocht bij Rotterdam Centraal Station. Al gauw bereikten we onze eerste stopplek, de kade van de Delfshavense Schie. Hier leerden we over het initiatief De Groene Connectie, een groen lint door Delfshaven die verschillende groene initiatieven met elkaar verbindt en als middel kan dient om lokale zorg- en welzijnsinstellingen te koppelen aan de groene initiatieven in eigen buurt. Inmiddels krijgt deze aanpak ook navolging in andere delen van de stad, en verdwijnen er steeds meer barrières.

Vandaar fietsten we verder langs de Delfshavense Schie, richting Midden-Delfland. Daarbij kwamen we allereerst langs Industrieel erfgoed van Rotterdam, namelijk de Van Nelle fabriek. Deze was in de vroege 20^ste eeuw van groot belang voor de werkgelegenheid van Delfshaven, echter is de connectie door veranderingen in de economie, tegenwoordig een stuk minder. Met voorstellen om de zichtrelatie te herstellen en plannen voor een nieuw station, de zogeheten Van Nelle Knoop, ontstaan er kansen voor een nieuwe en sterkere verbinding met de omliggende wijken en het groen.

Bij Oud Overschie staken we voor het eerst de Schie over. We gingen hier over naar de Schiedamse Schie. Hier hebben we kunnen leren over het belang van de drie Schies (De Schie splitst bij Oud Overschie in de Schiedamse Schie, Delfshavense Schie en Rotterdamse Schie) voor de ontwikkeling van dit gebied. Er is nog veel watergebonden bedrijvigheid aanwezig (met industriegebied Spaanse Polder als meest opvallende voorbeeld), evenals veel industrieel erfgoed. Zo kwamen we bij de Rolbrug bij Huis te Riviere, een van de weinige rolbruggen in Nederland, gelegen op de grens tussen Rotterdam en Schiedam. De brug en het brugwachtershuis worden in 2023 vervangen. (De rolbrug door een nagenoeg identiek exemplaar)

Inmiddels waren we vanuit de stad langs industrieel erfgoed gefietst in een steeds groenere omgeving en leerden we dat er naast sterke verbeteringen aan de groene openbare ruimte ook grote uitdagingen liggen met betrekking tot verstedelijking en watergebonden bedrijvigheid. Hoe kunnen we de verschillende ambities combineren in de beperkte ruimte en tegelijk een robuuste groene verbinding realiseren?

Er worden namelijk grote aantallen woningen gepland en de bedrijvigheid is van groot belang voor het gebied. De daarvoor benodigde infrastructuur en uitbreidingen, hebben daarnaast een sterke invloed op de landschappelijke kwaliteit en het gebruik van de groene verbindingen.

Maar welke kansen liggen hier?

Fietsend door een historische polderlandschap naar recreatiegebied poldervaart wanen we ons nu echt buiten de stad. Hier leren we dat het gebied, bij SBB in beheer, met een laag budget moet worden onderhouden. Tegelijk neemt het aantal bezoekers af door de ervaren afstand en het ontbreken van voorzieningen. Eenmaal in de auto zijn ook andere verder weg gelegen plekken bijvoorbeeld een optie.

Deze ontwikkeling vertaalt zich dan ook in recreatieve waarde. Zo is het water ook niet langer geclassificeerd als zwemwater. Er is dan ook grote vrees dat met de spoorverdubbeling en het verdwijnen van de huidige gelijkvloerse spoorwegovergang, de bezoekersaantallen verder zullen afnemen. Misschien kan een potentieel station Schiedam Kethel het tij doen keren.

We zien verder dat er al wordt ingezet op recreatie in dit gebied. Zo wordt de voormalige vuilstort, momenteel herkenbaar als een vrijstaande groene heuvel, omgevormd tot een golfterrein. Dan vervolgen we onze route in de Noordelijke richting en fietsen naar de Kandelaarbrug, de enige oeververbinding over de Schie tussen Rotterdam en Delft.

Daar leerden we over het initiatief vanuit de Gemeente Midden-Delfland om het Bijzonder Provinciale Landschap te versterken, met de boerenbedrijven. Deze zijn omgeschakeld naar kringlooplandbouw en houden het land in natuurlijk beheer. Om te delen hoe dit in zijn werk gaat en anderen in het vakgebied te inspireren is het eenmalige magazine Duurzaam Boer Blijven uitgebracht.

Vanaf de Kandelaarbrug konden we goed zien hoe het landschap van Midden-Delfland verder wordt ontwikkeld en hoorden we over het optimisme van de lokale boeren richting de toekomst. Zij produceren naast hun landbouwproducten ook dit bijzondere en waardevolle landschap, midden in de metropoolregio Den Haag Rotterdam. Een landschap om echt trots op te zijn.

Echter net als de donkere wolken die ons naderen, hangt hier ook wat onzekerheid in de lucht. De grasgemeente Midden-Delfland is ook via de waterwegen verbonden met de glasgemeente Westland. En de effecten van de glastuinbouw op de waterkwaliteit kunnen voor grote problemen gaan zorgen.

Herstel van de verbinding tussen boer en stadsbewoner is in de ogen van Natuurmonumenten een belangrijke voorwaarde voor duurzaam behoud van natuur en landschap in Midden-Delfland. Met een coalitie van meer dan twintig partners heeft Natuurmonumenten daarom met succes bij de Nationale Postcode Loterij een zogeheten Droomfonds-aanvraag gedaan voor het gebied: ‘Rotterdam de boer op!’. Staatsbosbeheer en gemeenten Midden-Delfland en Rotterdam zijn partners in ‘Rotterdam de boer op!’. De premisse van ‘Rotterdam de boer op!’ luidt: “als meer stadsbewoners kiezen voor natuurinclusieve producten van het eigen platteland, kunnen meer boeren de omslag maken naar natuurinclusieve productie voor de eigen regio, en kan de kwaliteit van natuur en landschap in stand blijven”. Meer weten? rotterdamdeboerop.nl

In samenwerking met provincie, gemeenten en lokale agrariërs werkt Natuurmonumenten aan de noordelijke stadsrand van Rotterdam aan twee belangrijke fysieke recreatieve en ecologische stad/land-verbindingen. Tussen Rotte en Schie is 400 ha nieuw natuur en recreatiegebied ontwikkeld, met een fietspad met de naam ‘Polderpad’ als recreatieve ruggengraat (gereed oktober 2022). Tussen Rotterdam en Delft is langs de Schie gewerkt aan weidevogelnatuur en natuurbelevingsmogelijkheden. In het oog springend is het herstel en de recreatieve ontwikkeling van twee buitenplaatsen langs Schie, direct buiten Rotterdam: De Tempel en Nieuw Rodenrijs. Lange tijd waren deze twee prachtige groene Rijksmonumenten vergeten erfgoed in de periferie van de stad, nu groeien ze samen uit tot geliefd groengebied op het knooppunt van twee steeds drukker bezochte recreatieve routes (Rotterdam/Delft – Rotte/Schie). B+B Urbanism & Landscape Architecture maakte het ontwerp voor het herstelplan dat nu wordt uitgevoerd.

Het is duidelijk dat hier een uitdaging ligt op verschillende niveaus, van bewoners, gemeenten, provincie tot het Rijk, om de groene connecties te versterken en de route door groen van en naar de stad meer robuust te maken. Hier gaan we met z’n allen aan werken!

De fietsexcursie Door Groen Van en Naar de Stad werd georganiseerd binnen de Community of Practice Landschap als Vestigingsvoorwaarde.