Kennissessies en workshop Grenspark Groot Saeftinghe

Onder de rook van de Antwerpse haven gebeurt iets bijzonders. Hier is het Grenspark Groot Saeftinghe in ontwikkeling. Streekholders ontplooien in dit unieke landschap nieuwe initiatieven, die het gebied aantrekkelijker maken voor bezoekers en om er zelf te wonen en te werken. Een praktijkuitwisseling over nieuwe verdienmodellen en parkconcepten voor (zilte) landbouw gecombineerd met ruige getijdenatuur, georganiseerd door Community of Practice Landschap als Vestigingsvoorwaarde en provincie Zeeland.

Het Grenspark

is een gebied met een roerige geschiedenis, vanwege de ontpoldering van de Hedwigepolder. Aan de basis van de huidige ontwikkelingen liggen ruimtelijke processen die hier grensoverschrijdend samenkomen: een snelgroeiende wereldhaven, de achteruitgang van de biodiversiteit en grootschalige natuurontwikkeling. De lokale bewoners en boeren maakten de voorbije 30 jaar een enorme gedaanteverwisseling van hun landschap mee. Bekijk in dit filmpje hoe bijvoorbeeld vleesveehouders experimenteren in openluchtlabo Groot Saeftinghge. De governance van het Grenspark is ook vernieuwend, naast internationaal en -regionaal, ook informeel in de vorm van ‘streekholders’ van beide zijden van de grens, waaronder een netwerk van agrariërs. Met een horizontale aanpak in een slow proces werkt men samen aan een toekomstperspectief voor deze grensregio.

Kijk hieronder de kennissessies terug op video en lees de highlights. Wil je meer lezen, download dan de Grenspark Atlas, een samenwerking met o.a. foto’s van Theo Baart. Bekijk de gebiedsvisie. Of koop het boek Grensland, door Mark Eker en Henk van Houtum.

Kijk terug

Kennissessie 1 – Parkconcepten (14 januari 2021 via Zoom)

Hoe kan een gebied worden georganiseerd als Landschapspark of Landbouwpark, en wat is het verschil? Samen met de partners en streekholders van het Grenspark leren we van twee Vlaamse en twee Nederlandse voorbeelden op het gebied van landschaps- en landbouwparken. Hier gaan kwaliteitsproducten, verdienmodellen voor de boer, natuurdoelen, erfgoed en beleving samen. Het Grenspark is mogelijk een kandidaat in de Vlaamse selectie van landschapsparken, maar kan zich als landbouwpark ook goed profileren. Richard Rozemeijer en Pieter Jan Meire (Grenspark) introduceren de opgave in het gebied. Naast tips & tricks van ervaringsdeskundigen, deelt Jan-Willem van der Schans ervaringen van internationale parkconcepten, in de discussie over het juiste parkconcept voor Groot Saeftinghe. Stel, je hebt 5 jaar de tijd om onder de rook van de Antwerpse Haven een grensoverschrijdend parkconcept neer te zetten, hoe pak je dat aan? Welk parkconcept en welke ontwikkeling past bij het gebied en de streekholders? Hoe benut je het unieke karakter van het gebied, met de drie-eenheid landbouw, haven en natuur? Moderator Merten Nefs.

Download hier het programmaboekje, kijk hieronder de video terug of lees de highlights:

• Organisatorische complexiteit van grensoverschrijdende parken hoeft geen belemmering te zijn. Het kan juist kwaliteit opleveren en past in de realiteit van grensgebieden die vaak een sterke eenheid en identiteit hebben, ondanks de grens;
• Verschillende parkconcepten en strategieën sluiten elkaar niet per se uit. Ze zijn in gelaagdheid toe te passen, bijvoorbeeld een grootschalig internationaal gefinancierd Unesco Geopark in combinatie met lokale stakeholder netwerken en fijnmazige stad-land relaties (Groene Metropool concept).
• Parken met landbouwfunctie verschillen onderling op deze punten: mix van grondgebruik (landbouw, ecologie, recreatie), organisatiestructuur (eigendom, financiering, ruimtelijk beleid), iconen (landmarks, dieren, producten), en holistische aanpak. De besproken voorbeelden Pajottenland, Korte Kempen en Van Gogh Nationaal Park / Waterpoort, spelen hier heel verschillend op in.
• Door meer en slimmere verweving te stimuleren tussen haven, landbouw en natuur, kan de optelsom van deze functies mogelijk niet 100 maar 150% worden.
• Het Grenspark heeft verschillende kandidaat iconen en unique selling points. In het hart van het park zijn deze allemaal al grotendeels te beleven. Inzetten op de relaties en synergie tussen de drie functies zou prioriteit moeten zijn in de ruimtelijke en organisatorische uitwerking. Ook mist er een belangrijk vierde element: de stad Antwerpen, waar veel  potentiële gebruikers en stakeholders te vinden zijn.

Kennissessie 2 – Korte ketens

Hoe kan het Grenspark zich verder gaan ontwikkelen op gebied van brede en innovatieve landbouw met oog voor biodiversiteit, korte ketens en gebiedsmerken? Hoe kan het park zich met het aanbod beter aansluiten op de inwoners van de stad Antwerpen? Richard Rozemeijer en Pieter Jan Meire schetsen de opgave, en ultra-korteketens expert Jan-Willem van der Schans neemt ons mee in de belangrijkste lessen in Nederland en daarbuiten. Hoe organiseer je het in het gebied, bijvoorbeeld coöperatief en met stad-land voedselgemeenschappen? Hoe maak je de juiste deal met supermarkt, nieuwe ‘disruptieve’ distributienetwerken en horeca? En op welk sleutelproduct zet je in? En zien korte ketens er na Covid anders uit? In deze tweede kennissessie gaan we onder leiding van moderator Merten Nefs in gesprek met de Grenspark-boeren over hun ontwikkelingsplannen: Emiel van de Vijver (Voedselbron), Marc de Boey (ijshoeve en Smaak van Waas), Alexander Cerpentier (leerkracht, schapenhouder en B&B) en Harm van Hoeve (akkerbouwer). En we bekijken voorbeelden van elders om te prikkelen en inspireren, zoals Wes Korrel (Boeren van Amstel) en Gilmee Davids (Verstegen Spices and Sauces) uit onze Landvestors publicatie; en Shera van den Wittenboer (Landbouwpilots College van Rijksadviseurs).

Download hier het programmaboekje, kijk hieronder de video terug of lees de highlights:

• De voedsel-opgave in het ontluikende landschap van het Grenspark is zeer kansrijk, en verschillende (agrarische) ondernemers zijn hierop al aan het voorsorteren en experimenteren;
• Coöperatief werken is niet eenvoudig; en dan is de voedselmarkt ook nog eens een niet-elastisch ‘waterbed’, dat door wegvallen van de horeca tijdens Covid-19 is gaan deinen;
• Er bestaat bij korte ketens meer dan alleen de supermarkt en direct afhalen bij de boer: er is een groot speelveld aan distributiekanalen, waarin je je weg kan zoeken;
• Natuurinclusief telen, bijvoorbeeld met agroforestry, is goed te combineren met een eerlijk verdienmodel voor de boer, door kennis en data te delen en door ruimte te maken voor experimenten – die mogen falen;
• De stedeling in Amsterdam – en vast ook in Antwerpen, is massaal bereid om iets meer te betalen voor lekkere en duurzaam gemaakte producten uit de regio, maar te druk om uitgebreid naar alle verhalen te luisteren;
• Landschapsinclusieve landbouw biedt een breder perspectief dan natuurinclusief, iets dat zeker in de agrarisch-industriële omgeving van het Grenspark kansen biedt;
• Meten is weten – dat geldt ook voor een succesvol landbouwmodel. Door kwaliteitseisen voor producten en omgeving vast te stellen, kan hierop worden gestuurd door het geven van regulerende of financiële prikkels, en het monitoren van de voortgang;
• Antwerpen ligt binnen de 30-minuten ‘frietochroon’ van de aardappelboeren in het Grenspark (met de auto). Met openbaar vervoer en fiets zijn er nog te weinig goede verbindingen voor handen, terwijl een bootverbinding van hartje Antwerpen naar het Grenspark ook een goede impuls zou kunnen geven.

Vervolg: workshops met Grenspark streekholders

Workshop 1 – ontwerpen aan Openluchtlabo Grenspark Groot Saeftinghe

Samen met de streekholders, landschapsarchitecten Pieter Veen en Lieke de Jong – die samen het kreken en dijkenplan ontwierpen, diverse kennisdragers van stad, haven en natuurontwikkeling, brengen we het concept voor het Grenspark een stap verder. Hoe ziet de toekomst van het platteland eruit? Hoe passen de ontwikkelingen, die al gaande zijn, hierbinnen en hoe gaan ze elkaar aanvullen? Welke kansen zijn er voor grensoverschrijdende ontwikkeling? Welke risico’s en belangen spelen een rol bij het samenwerkingsmodel? Welke sleutelproducten in het gebied kunnen ontwikkeld worden? En tenslotte, waar kunnen we morgen mee beginnen?

Workshop 2 – governance intervisie: samen de volgende stap zetten

De streekholders werken, in de donkere maanden tot half januari, samen of individueel aan de realisatie van aspecten van het ontwerp. Daarbij lopen zij tegen allerlei aanvullende kennisvragen, uitdagingen in hun eigen ontwikkeling en daarbij passende behoeften aan hulp en inspiratie aan. Tijdens deze laatste sessie met elkaar, reflecteren we samen op wat er is gebeurd in de tussentijd én bekijken we wat en wie er nodig zijn om de volgende stappen vooruit te nemen.