Het economisch belang van binnenstedelijke bedrijventerreinen

Opgave economie

Verstedelijking gaat niet alleen om het bouwen van extra woningen, maar om het intensifiëren van alle functies die vitaal zijn voor het stedelijk metabolisme. Werk en productie zijn hier onderdeel van. Woningbouw heeft echter zo’n dominante positie in de verstedelijkingsdiscussie, dat het belang van werk en productie overschaduwt wordt. Zo krijgen bestaande bedrijventerreinen in transformatie – vereenvoudigd gesteld – grotendeels woonfuncties toebedeeld met daarbij een deel kantoorruimtes voor de gewenste menging. Dit betekent dat het type werk en productie dat op bedrijventerreinen huist de stad uit wordt gedrukt. Wat is het gevolg voor de stedeling die afhankelijk is van het aanbod en de nabijheid hiervan? En wat betekent dat voor de vitaliteit van een stad als geheel?

Daarnaast betekent het dat de ruimte die een bedrijventerrein biedt voor een vrije en diverse ontwikkeling van werk en productie, waarmee kan worden ingespeeld op de transitie naar een circulaire economie, veelal wordt opgeslokt door een vrij repetitieve en vaste vorm van (hoog)stedelijke menging. Eerder in deze serie hebben we gezien dat bedrijventerreinen de potentie hebben een belangrijke rol te spelen in de aanstaande economische transitie. Wordt de kans om dit te benutten nu gemist?

Het effect van de in gang zijnde en aanstaande gebiedstransformaties van bedrijventerreinen op het aanbod van werk en productie, en daarmee op de vitaliteit van het stedelijk metabolisme als geheel is niet goed in beeld. De crux om dit wel in beeld te krijgen, en daarmee de potentie van bedrijventerreinen te benutten, zit in het vertalen van de economische opgave naar de ruimtelijke opgave. Dit is een slag die nog geslagen moet worden.

Opgave ruimte

We signaleren dus een clash tussen ‘wonen’ en ‘werken’, waarbij ‘werken’ het onderspit delft. Hoe komt dit eigenlijk en wat merken we hier ruimtelijk van? Wanneer er sprake zou zijn van een gelijkwaardige omgang met deze twee belangen kunnen goede oplossingen voor een integrale ontwikkeling bedacht worden, maar dat is niet het geval.

Het belang van ‘wonen’ is namelijk vertaald in een duidelijke ruimtelijke agenda (aantal woningen, typologieën, etc.), het belang van ‘werken’ niet. Hierdoor is onduidelijk of de in de gebiedstransformaties voorgestelde opties voor ‘menging’ het aanbod van werk opleveren dat nodig is voor een gezond stedelijk metabolisme. We berekenen bijvoorbeeld wel hoeveel werkplekken er op basis van het aantal geplande woningen nodig zijn voor een ‘gezonde mix’, maar dit is gestandaardiseerd en gaat vaak uit van kantoorwerkplekken. Wanneer steden zich zouden beperken tot het huisvesten van banen in bijvoorbeeld de dienstverlenende sector, is dat prima. Echter, de transitie naar een circulaire economie is onvermijdelijk en trends laten al zien dat we richting een economie gaan die meer drijft op lokale productie, verwerking en opslag.

Om deze veranderingen te faciliteren zijn er in steden andere type ruimtes nodig dan voor bijvoorbeeld kantoorwerkzaamheden. In huidige gebiedstransformaties van bedrijventerreinen wordt hier niet, of zeer beperkt, op ingespeeld waardoor de noodzakelijke ruimte in steden om de circulaire economie te kunnen faciliteren verdwijnt.

Richting

Zoals bovenstaand beschreven is het nodig om een goed beeld te scheppen van wat voor soort ruimte voor werk en productie er nodig is om een stad vitaal te houden. Om dit goed te kunnen doen is het belangrijk om te redeneren vanuit de veranderende economische context en de diverse, nieuwe, vormen van werk en productie die dit met zich mee brengt te erkennen als ruimtelijke opgave. Hier is nog veel over te leren, maar wat wel duidelijk lijkt is dat bedrijventerreinen uitermate geschikte locaties zijn om in te spelen op de trend naar meer lokale productie, verwerking en opslag en om te functioneren als spil in de kringlopen van de circulaire economie. Laten we hier – met het oog op de vrij radicale transformatie die we doormaken – dan ook ruimte voor houden, en plek bieden voor het onverwachte.

De Atlas Architectuur van Arbeid beschrijft, verdeeld over vijf thema’s, welke economische en ruimtelijke opgaven wij met betrekking tot de toekomst van bedrijventerreinen zien. Daarbij wordt ook aangegeven welke richting voor ontwikkeling wij daarbij in gedachten hebben. Bij elk thema hoort een kaart waarin op basis van een aantal criteria, kansrijke locaties voor onderzoek en experiment naar deze nieuwe benadering worden aangeduid.