Het betere werk?

We denken veel na over laaggeschoolde arbeid en ambachtelijke activiteiten in relatie tot de circulaire economie, terwijl deze juist om een ontzettend hoog niveau van innovatie zal vragen. Welke ruimtelijke condities kunnen we daarvoor creëren?

Opiniestuk na aanleiding van het debat ‘de ruimtelijke impact van circulair’ gehouden op 4 juli 2019 in Het Nieuwe Instituut in Rotterdam, onderdeel van de debatreeks ‘architectuur van arbeid’, Vereniging Deltametropool.

Dankzij de grote betrokkenheid van de aanwezigen is de circulaire economie tijdens het debat vanuit vele perspectieven bekeken en het is opvallend dat we nog steeds weinig overzicht hebben van wat circulariteit écht betekent, niet alleen als activiteit die om (veel) ruimte vraagt maar ook als radicale kanteling in onze manier van leven en consumeren. Woorden zoals schaamte en controle of verantwoordelijkheid kwamen heel vaak voor in het debat en laten zien hoe emotioneel en individueel gericht de opgave nog steeds is.

Wat verdient eigenlijk Nederland met de circulaire economie? Voor nu, lijkt het niet veel te zijn. De incentive gaat om een schaarste die nog niet bestaat of tenminste nog niet opvallend is. Onze denkwijze is ook niet klaar om het begrip circulair, en zijn radicaliteit, volledig te kunnen bevatten. XXL distributiecentra bijvoorbeeld, zijn onderdeel van een economisch model dat lijnrecht tegenover het circulaire denken staat (extensief en remote consumeren), maar we plannen en bouwen ze wel tegelijkertijd met alle onderzoektrajecten naar circulariteit.

De arbeid, meer dan het sparen en hergebruiken van materialen en grondstoffen, kan misschien sleutel zijn in de transitie naar een circulaire economie. Zinloos werk, arbeidskwetswaarheid en ongelijkheid zijn nu al urgente en concrete opgaven in Nederland (‘het betere werk’ WRR). We denken veel na over laaggeschoolde arbeid en ambachtelijke activiteiten in relatie tot de circulaire economie, terwijl deze juist om een ontzettend hoog niveau van innovatie zal vragen. Welke ruimtelijke condities kunnen we daarvoor creëren? We moeten uiteenlopende vaardigheden in de nabijheid van elkaar plaatsen en die combineren in overzichtelijke en krachtige productieve cirkels. De timmerman die ook programmeert, de ontwerper die eigen prototypes opbouwt, de reparateur van telefoons die ook componenten moet weten te onderscheiden, combineren, verwerken. Tijdens de sessie werd veel gesproken over hoeveel ruimte er gereserveerd moet worden voor het verduurzamen van productie, opslag en distributie, maar weinig over de plek van menselijke arbeid daar in, van hooggekwalificeerde arbeid die anders dan in de bestaande economie, zowel technische en wetenschappelijke waardigheden moet combineren.

De circulaire economie kan een antwoord bieden aan de toenemende individualisering en vervreemding van arbeid en ook aan de toenemende flexibilisering van werkomstandigheden en bijbehorende maatschappelijke kwetsbaarheid. Van een circulaire economie weten we hoe waarde gecreëerd kan worden en wie er op welke manier bij betrokken zijn. Daar tegenover staat dat het grote financiële onzekerheid en risico’s met zich mee brengt. Dit vraagt om een totaal andere benadering van economische groei. Zijn we er nu al klaar voor of zal circulariteit alleen bestaan op het moment dat er niets anders meer zal kunnen?

Auteur: Ana Luisa Moura, Vereniging Deltametropool